Adam Bodnar - Wystąpienie z dnia 06 marca 2024 roku.

Stenogram

2. punkt porządku dziennego:

Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa (druk nr 219).

Minister Sprawiedliwości Adam Bodnar:

    Szanowna Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Mam zaszczyt przedstawić projekt ustawy o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa. To jest projekt rządowy, który został przyjęty na posiedzeniu rządu, a wcześniej był poddany, zgodnie z procesem stanowienia prawa, kompleksowym konsultacjom społecznym.

    Zwracam na to uwagę, ponieważ nie zawsze bywało tak w tej Izbie, że projekty ustaw, które dotyczyły fundamentalnych kwestii związanych z ustrojem sądownictwa, były przedstawiane jako projekty rządowe. Bywało tak, że projekty te były przedstawiane jako projekty poselskie i w zasadzie dopiero na forum parlamentu odbywała się debata dotycząca rzeczywistego kształtu projektowanych przepisów. Czasami ta debata miała charakter bardzo burzliwy, przebiegała szybko, czasami parlament miał jeden, dwa, trzy dni na to, żeby zająć się całą ustawą. Tym razem jest inaczej i chciałbym podkreślić, że taka jest wola i takie jest podejście rządu, aby wszystkie ustawy, które dotyczą fundamentalnych kwestii związanych z ustrojem sądownictwa, były przedstawiane jako projekty rządowe, a w konsekwencji poddawane procesowi kompleksowych konsultacji społecznych.

    Tak się stało z tym projektem. I tu chciałbym, zanim przejdę do szczegółów, przedstawić, że projekt został rozesłany, można powiedzieć, do wszystkich możliwych instytucji, organizacji zainteresowanych tą problematyką. Uwagi do projektu ustawy zgłosiły 42 podmioty. Były to i uwagi pozytywne, i uwagi krytyczne, i oczywiście zostały one wzięte pod uwagę w procesie przygotowywania ostatecznego projektu ustawy, który mam zaszczyt w tym pierwszym czytaniu przedstawić.

    Nowelizacja ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa w największym skrócie zmierza do tego, aby przywrócić konstytucyjny status działalności Krajowej Radzie Sądownictwa, a zwłaszcza tym 15 członkom - sędziom, którzy są powoływani do Krajowej Rady Sądownictwa. Jeżeli cofniemy się w czasie, to przypomnimy sobie lata 2017-2018, kiedy doszło do tej fundamentalnej z punktu widzenia polskiego ustroju zmiany sposobu wybierania 15 członków - sędziów Krajowej Rady Sądownictwa. Otóż od 1989 r. do 2017 r. byli oni wybierani przez sędziów, czyli sędziowie wybierali członków - sędziów Krajowej Rady Sądownictwa. Do tego pamiętamy, że zgodnie z konstytucją mamy 10 członków Krajowej Rady Sądownictwa, którzy są przedstawicielami Sejmu, i widzę, że tutaj na sali są przedstawiciele Sejmu w Krajowej Radzie Sądownictwa, przedstawicielami Senatu, są tam także minister sprawiedliwości, pierwszy prezes Sądu Najwyższego, prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz przedstawiciel prezydenta. Natomiast problem dotyczy - i tę kwestię obejmuje nowelizacja ustawy - członków Krajowej Rady Sądownictwa, tych właśnie 15 sędziów, którzy zostali wybrani do Krajowej Rady Sądownictwa.

    Wracam do tamtych czasów. Wtedy została dokonana fundamentalna zmiana, fundamentalna w swoich skutkach, że to Sejm uzyskał prawo wyboru sędziów - członków Krajowej Rady Sądownictwa. Wiele osób w tamtym czasie protestowało przeciwko temu rozwiązaniu, protestowali obywatele na ulicach, przedstawiane były różne niebezpieczeństwa z tym związane, że jeżeli dojdzie do takiej właśnie zmiany powoływania członków Krajowej Rady Sądownictwa, to może nastąpić proces upolitycznienia tego organu i nadmiernego wpływu polityków na funkcjonowanie Krajowej Rady Sądownictwa. Niestety pomimo protestów ustawa została wtedy przyjęta i od 2018 r. odbywa się ciągły proces dokonywania nominacji przez Krajową Radę Sądownictwa w nowym składzie, co w konsekwencji skutkowało licznymi orzeczeniami Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz orzeczeniami Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. To całe orzecznictwo jest przytoczone w uzasadnieniu projektu ustawy. Orzecznictwo, które spowodowało także bardzo konkretne konsekwencje finansowe, konsekwencje reputacyjne i które podważyło gwarancję praworządności w Polsce.

    Rząd Rzeczypospolitej jest zdania, że musimy odwrócić ten proces, musimy doprowadzić do przywrócenia normalnych, konstytucyjnych ram funkcjonowania Krajowej Rady Sądownictwa, ale także innych organów wymiaru sprawiedliwości. Ta ustawa jest pierwszą ustawą, ale po niej pójdą kolejne, dotyczące Sądu Najwyższego, dotyczące statusu prokuratury, dotyczące ustroju sądów powszechnych czy także chociażby dotyczące wykonywania wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

    Rozwiązania, które zostały zaproponowane w ustawie, odnoszą się zasadniczo do dwóch kwestii: po pierwsze, do zmiany sposobu wyboru sędziów do Krajowej Rady Sądownictwa, a po drugie, do powołania nowego organu, który powinien funkcjonować w Krajowej Radzie Sądownictwa, który będzie się nazywać Radą Społeczną przy Krajowej Radzie Sądownictwa.

    Ale najpierw chciałbym przedstawić kilka podstawowych założeń dotyczących tego, w jaki sposób będą wybierani sędziowie - członkowie Krajowej Rady Sądownictwa. A mianowicie przepis ustawy stanowi, że do składu rady będą wybierani sędziowie w wyborach bezpośrednich w głosowaniu tajnym w taki sposób, że będzie to jeden sędzia Sądu Najwyższego, dwóch sędziów sądów apelacyjnych, trzech sędziów sądów okręgowych, sześciu sędziów sądów rejonowych, jeden sędzia sądu wojskowego, jeden sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz jeden sędzia wojewódzkiego sądu administracyjnego. Prawo wybierania członków rady będą mieli sędziowie, którzy pozostają w dniu głosowania w stanie czynnym. Co więcej, każdy sędzia będzie mógł oddać głos na jednego kandydata. Odpowiednio członkami Krajowej Rady Sądownictwa zostaną ci sędziowie, którzy uzyskają największą liczbę głosów, a jeżeli w danej grupie wybieranej będzie więcej osób wybieranych, jak np. w kontekście sądów rejonowych, to oczywiście kolejne osoby na liście będą miały taki właśnie status. I też co jest istotne, ci sędziowie - członkowie Krajowej Rady Sądownictwa będą wybierani w tych odpowiednich grupach po to, żeby zapewnić tę wspólną, pełną reprezentację dla całego środowiska sędziowskiego.

    Bardzo ważną rzeczą jest to, że prawo zgłoszenia kandydata na członka rady ma grupa 10 sędziów. W przypadku sędziów - jeżeli mówimy o sędziach Sądu Najwyższego, sędziach sądu apelacyjnego bądź też sędziach wojskowych, NSA i WSA, i odpowiednio 25 sędziach, jeżeli chodzi o kandydata, który jest sędzią sądu okręgowego, oraz 40 sędziach w przypadku kandydata będącego sędzią sądu rejonowego - w pewnym sensie chcemy doprowadzić do tego, żeby proporcjonalnie środowisko sędziowskie mogło kandydatów zgłaszać.

    I teraz tak. Oczywiście cały proces wyboru będzie maksymalnie jawny, maksymalnie przejrzysty, ponieważ nad wyborem sędziów - członków Krajowej Rady Sądownictwa będzie czuwała Państwowa Komisja Wyborcza, która będzie odpowiedzialna za przeprowadzenie całego procesu, weryfikację zgłoszeń, drukowanie kart głosowania, organizowanie wyborów. Myślę, że to jest bardzo ważna rzecz, że Państwowa Komisja Wyborcza jako organ cieszący się szacunkiem i zaufaniem społecznym będzie za to odpowiedzialny.

    Istotną częścią projektowanego rozwiązania jest też to, że powinno nastąpić wysłuchanie publiczne kandydatów na członków Krajowej Rady Sądownictwa. W ten sposób projekt ustawy nawiązuje do doświadczeń obywatelskich. Takie przesłuchania, wysłuchania publiczne były organizowane, w związku z czym zapewniało się większą przejrzystość i po prostu wiedzę na temat tego, kto jest tym kandydatem i kto będzie reprezentował sędziów w Krajowej Radzie Sądownictwa.

    Jeżeli chodzi o Radę Społeczną, to Rada Społeczna będzie miała prawo przedstawiać opinię o kandydatach na sędziów, będzie miała także prawo do wypowiadania się w różnych innych kwestiach, które są związane z kompetencjami należącymi do zadań rady. Rada Społeczna będzie skonstruowana w taki sposób, że członków tej rady powoływanej na 4-letnią kadencję będą wskazywały różne instytucje, takie jak Naczelna Rada Adwokacka, Krajowa Rada Radców Prawnych, Krajowa Rada Notarialna, Rada Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym, a także - myślę, że to trzeba podkreślić - trzech przedstawicieli organizacji pozarządowych będzie mógł wskazać prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.

    Doświadczenie i obserwacja działalności Krajowej Rady Sądownictwa wskazuje na to, że tego typu organ jest potrzebny i tego typu organ będzie miał istotne znaczenie z punktu widzenia stwarzania społecznej legitymizacji dla działalności Krajowej Rady Sądownictwa, a także będzie, można powiedzieć, takim swoistym łącznikiem między środowiskiem sędziowskim, także środowiskiem politycznym, reprezentowanym w Krajowej Radzie Sądownictwa, a społeczeństwem. Tak że liczę na to, że to będzie istotna odmiana w kontekście funkcjonowania Krajowej Rady Sądownictwa.

    Ta ustawa jest ustawą nastawioną na to, aby doprowadzić do przywrócenia - chciałbym to podkreślić - konstytucyjności działania Krajowej Rady Sądownictwa, w związku z czym jeżeli ta ustawa wejdzie w życie, to ustanie działalność w Krajowej Radzie Sądownictwa osób wybranych przez Sejm do Krajowej Rady Sądownictwa, tych sędziów - członków Krajowej Rady Sądownictwa, którzy byli wybrani do tej pory, natomiast w ich miejsce zostaną przeprowadzone wybory przez Państwową Komisję Wyborczą.

    I jest też istotna zmiana, która, jak wiem, budzi pewne kontrowersje, ale liczę, że w czasie tej debaty będziemy w stanie te kontrowersje wyjaśnić, a mianowicie chodzi o to, że prawo do kandydowania na członka Krajowej Rady Sądownictwa nie będzie przysługiwało osobom, które objęły stanowisko w wyniku wniosku o powołanie sędziego, który był przedstawiony prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej przez Krajową Radę Sądownictwa na podstawie przepisów uchwalonych w 2018 r. I to jest dość istotna zmiana, ponieważ chodzi o to, że przy przywracaniu konstytucyjności w przypadku działalności Krajowej Rady Sądownictwa nie chcemy doprowadzać do tego, żeby osoby, które będą do niej powoływane, były dotknięte wadą, która stała się zarzewiem tych wszystkich problemów, które do tej pory obserwowaliśmy.

    Jeśli chodzi o postępowania, które były wszczęte wcześniej i toczyły się przed Krajową Radą Sądownictwa, to będą one oczywiście przejęte przez Krajową Radę Sądownictwa w nowym składzie, w składzie konstytucyjnym.

    Gorąco apeluję do Sejmu Rzeczypospolitej o uchwalenie tej ustawy. Mam nadzieję, że jeżeli ta ustawa zostanie uchwalona, a następnie uzyska aprobatę Senatu, a na samym końcu procesu - prezydenta Rzeczypospolitej, będzie to pierwszy, ale fundamentalny krok w kierunku naprawienia praworządności w Polsce. Zaczynamy proces zmian od przywracania konstytucyjności tego organu i w pewnym sensie staramy się naprawiać te błędy, które zostały popełnione w ciągu ostatnich kilku lat, a które były podsumowane licznymi orzeczeniami Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Dziękuję serdecznie. (Oklaski)