Posłanka Joanna Wicha - Wystąpienie z dnia 26 stycznia 2024 roku.

Stenogram

12. punkt porządku dziennego:

Informacja Rady Ministrów o sytuacji osób starszych w Polsce za 2022 r. wraz ze stanowiskiem Komisji Polityki Senioralnej oraz Komisji Polityki Społecznej i Rodziny (druki nr 83 i 151).

Poseł Joanna Wicha:

    Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Szanowni Państwo! Zostało nam niewiele czasu na zmiany. Prognozy demograficzne wskazują, że w 2050 r. 40% z nas będzie miało 60 i więcej lat. Tak się złożyło, że przedstawiona nam podczas posiedzenia Komisji Polityki Senioralnej informacja o sytuacji seniorów na 2022 r. niejako stała się podsumowaniem polityki senioralnej poprzedniego rządu. 2023 r. był rokiem wyborczym, więc pozwalam sobie wyłączyć go z oceny tej polityki.

    Przez ten liczący kilkaset stron dokument przebija sukces. Nie będę zaprzeczała, że przez dwie kadencje Prawo i Sprawiedliwość faktycznie dostrzegło seniorów, nie wykorzystano jednak okazji do budowania rozwiązań długoterminowych dla całego społeczeństwa, nie zadbano o polityki publiczne. Nie jest też tak różowo, jak próbuje się nam to zaprezentować, pomijając zgrabnie kilka aspektów.

    Po pierwsze - geriatria. Dane są przerażające. 400 czynnych lekarzy geriatrów, nieco ponad 1000 łóżek na dedykowanych oddziałach, niewiele ponad 1000 pielęgniarek ze specjalizacją geriatryczną. To są nasze dane. Widoków na poprawę tej sytuacji nie ma, ponieważ rocznie kształci się tylko kilkudziesięciu lub kilkunastu specjalistów w tej niełatwej dziedzinie. Państwa z województwa warmińsko-mazurskiego powinno zainteresować to, że u was w szpitalach ogólnych oddziałów geriatrycznych nie ma wcale.

    Druga sprawa - domy pomocy społecznej. Tu sprawa jest pilna. Sytuacja kadrowa pracowników medycznych DPS jest dramatyczna. Luka prawna, w jaką wpadają, sprawia, że wszystkie podwyżki, które obejmują pracowników ochrony zdrowia pracujących w podmiotach leczniczych, ich nie dotyczą. Pensja pielęgniarek, ratowników, fizjoterapeutów z DPS-ów jest bliska pensji minimalnej. Warunki bytowe w domach pomocy społecznej pozostawiają wiele do życzenia. To nie mogą być miejsca zsyłki na starość. Powinniśmy dążyć do tego, aby DPS był przestrzenią wsparcia, by dawał możliwość kohabitacji osób, które nie mają rodzin lub które nie chcą przeprowadzać się z miejsc, gdzie spędziły całe życie, aby być bliżej dzieci, które zapewnią im podstawową opiekę.

    Trzecia sprawa - warunki mieszkaniowe seniorów. Tutaj zdaje się, że dla sprawozdawców dane są więcej niż satysfakcjonujące. Deklarują, że sytuacja mieszkaniowa jest bardzo dobra i wciąż się poprawia. Nie doszukałam się jednak informacji, ile buduje się nowych mieszkań wspomaganych, dostosowanych do potrzeb seniorów. Nie ujęto także kluczowej informacji, ile osób w wieku starszym mieszka w budynku z windą, ile z nich mieszka na wysokich piętrach, co często staje się ograniczeniem możliwości załatwiania codziennych sprawunków czy nawet swobodnego uczestnictwa w życiu społecznym, ile z tych budynków, które mają windy, ma również podjazdy, aby były w pełni dostępne dla osób z ograniczoną możliwością poruszania się. Nie ma także danych, czy seniorzy mają dostęp do usług publicznych blisko miejsca zamieszkania.

    Warto powiedzieć także kilka słów o kompetencjach cyfrowych seniorów, które są także przedstawione w omawianym dokumencie. Wynika z nich, że z Internetu korzysta nieco ponad 60% seniorów. To bardzo niewiele, biorąc pod uwagę, że Polska jest jednym z krajów najszybciej rozwijających cyfryzację w sektorze usług publicznych. Mogłoby to znacząco ułatwić seniorom np. zapisanie się do lekarza w miejscach, w których nie mają oni przychodni, w momencie kiedy przejdą przez ulicę i mogą się zapisać do lekarza. Tu np. na przyszłość liczę na pana ministra cyfryzacji, że będzie prowadzona debata i że będą wdrażane działania, aby zwiększyć kompetencje cyfrowe seniorów, także pod względem cyberbezpieczeństwa, bo to seniorzy są grupą szczególnie narażoną w sieci.

    W dokumencie dostaliśmy też ewaluację wstępną licznych programów wieloletnich: ˝Aktywni+˝, ˝Senior+˝. Te programy nie są jednak oceniane pozytywnie przez sektor pozarządowy, który po części mógłby być ich realizatorem. Podaje się w wątpliwość, na ile są to rozwiązania długoterminowe, możliwe do późniejszego utrzymania np. przez samorządy. Wskazuje się też na braki kadrowe, o czym mówiłam wcześniej.

    Nie ukrywam, że jestem krytyczna wobec wizji prowadzenia polityki publicznej za pomocą kolejnych programów i konkursów na nie. Takie zadania powinny być realizowane przez państwo w trybie ciągłym. Myślę także, że jakaś rewizja tych programów jest konieczna w przyszłych latach, może na zasadzie okrągłego stołu z przedstawicielami środowisk organizacji senioralnych, które od wielu lat wykonują zadania tożsame z celem tych programów.

    Inną kwestią jest aktywność zawodowa seniorów. Po moich spotkaniach z seniorami jestem przekonana, że narzędzia aktywizacji seniorów, dość wyczerpująco opisane w dokumencie, są niewystarczające. Warto skupić się na potrzebach osób starszych, na tym, w jaki sposób przekazywana jest informacja, w końcu na tym, jak definiować wolontariat seniorów, także rozlegle opisany w dokumencie, i oddzielić go od tego, co powinno być wynagradzane.

    Na koniec chciałabym powiedzieć o danych wskazujących, w jaki sposób seniorzy korzystają z pomocy psychologicznej, a raczej, jak z niej nie korzystają. Statystyka bowiem jest alarmująco niska, a czas przyjąć do wiadomości, że samotność, na którą są szczególnie narażone osoby starsze, to jeden z czynników znacząco pogarszających stan psychofizyczny.

    Statystyka samobójstw wśród osób starszych jest zatrważająca. 5% seniorów ma nawracające myśli o odebraniu sobie życia. Trzeba w tym zakresie edukować zarówno społeczeństwo, jak i kadrę medyczną, lekarzy, aby kierowali ludzi po pomoc. Naszym zadaniem, osób siedzących na tej sali, jest przyjąć to do wiadomości i rozpocząć działania, aby ta pomoc psychiatryczna i psychologiczna była jak najszerzej dostępna w publicznej ochronie zdrowia.

    Jest jeszcze bardzo wiele tematów, które trzeba poruszyć, a których mi w sprawozdaniu zupełnie zabrakło, np. jak dedykować seniorom rozwiązania z zakresu obrony cywilnej? Chodzi zwłaszcza o osoby, które mają ograniczenia w poruszaniu się, nie mają opiekunów i na wypadek szybkiej ewakuacji pozostaną same. Nie jesteśmy na to zupełnie przygotowani. Podobnie jak na to, że postępująca katastrofa klimatyczna już dzisiaj znacząco wpływa na jakość życia osób starszych. Fale upałów latem sprawiają, że seniorzy częściej narażeni są na przegrzanie. Seniorzy rzadziej mieszkają w chłodnych lub klimatyzowanych mieszkaniach i nie mają możliwości ucieczki do klimatyzowanych biura czy kawiarni. Tu trzeba edukować społeczeństwo w podstawowym zakresie. Chodzi zarówno o częste nawadnianie się, jak i o projektowanie miast i zieleni, żeby miejsca cienia, ochrony były powszechnie dostępne. To także są sprawy pilne.

    Nie wspomniano jeszcze o jednej ważnej rzeczy - o wykluczeniu transportowym, które bardzo dotyka seniorów, zwłaszcza seniorów na obszarach wiejskich. Nie wiem, czy kojarzycie państwo sytuacje, kiedy jedzie się autem i przy drodze stoi starsza osoba, która łapie autostop, bo to jedyna możliwość, żeby dostać się do lekarza w oddalonym mieście albo po prostu żeby odwiedzić własne dzieci. Chodzi o to, że transport publiczny nie dojeżdża albo stacja jest bardzo oddalona od domu. To jest rozdzierający serce widok i naszym obowiązkiem jest niedopuszczenie do tego, aby takie sytuacje były powszechne. Myślę, że czeka nas w tym obszarze bardzo wiele pracy, ale cieszę się, że to dostrzegamy. Chciałabym jeszcze powiedzieć, że powołanie pani minister, która ma zająć się polityką senioralną, to bardzo dobra wiadomość dla nas wszystkich i zapowiedź tego, że sytuacja seniorów w Polsce w przyszłości się poprawi.

    Rekomenduję przyjęcie tego dokumentu i bardzo państwu dziękuję. (Oklaski)